Badakixue zeuen argazkixak noa bixaldu: otzara@hotmail.com

Ondarrutar bat dakau Islandian tenporada bateako eta han zer dan pasaten kontateko eskatutsau, pentsaten douelako han pasaten dana ezkutaten dabizela medixo handixenetan.

Krisisak gogor jo ban hain aberatsa zan herrixe, eta ondorixoz protesta handixak egon zin. Gobernu jauzi zan, bankuk nazionaliza zitxuezen, honek euken zorra ez pagati erabaki ben eta Konstituzinoi aldatzeko prozesu bat hasi ben. Han dakauen ondarrutarran bitxartez, prozesu zelan dun eta herritxarrak zelan bixi daben enteraten ahalegindduko gaz. Beran gorabehera guztikin.

Lehenengoko elkarrizketatuk Reykjavikeko bi neska gazte ixan diz, Disa eta Björk. Prozesun inguruko ikuspegi pesimisti erakusten dabe eurak. Urrixan 15in topa zitxun manifestazinoi baten, hor egunin mundu mailan ein zin protestan harire hiiko plaza nausixik ospatu zana. Demaseko hotza euan, 3-4 grado.

Turrune: Zeatxik batu zaze gaur hamen? Zeindde elkarteratzin motibu?

Björk: Mundo buztin euan deialdixe eindde gaur urrian 15in kalea urteteko. Wall Streeteko manifestantiai nahi dotzau geure elkartasune erakutzi eta zeoze aldatu nahi barou, jentik kalea urten bir douela pentzaten dou.

T: Ezta lelengoko bidar islandesak kalea urteten dabena aldaketa bat eskatzen. Gaurku aurrekukin lotute dala pentzaten dozue?

Björk: Dana da lotute. Ordun (2008an) jente askok urten ban kalea ze oso haserre eauzen. Gaur, eztakiau zeatxik pentsa baino jente gitxia agertu de. Igual aji dakarre ze justo Air Waves musikako festibala da…

T: Ze eitteko asmu dakazue gaur?

Disa: Egixe esan eztakiau ze hau Islandia da eta normalin gauzak inprobisata urteten dabe. Gure asmu egungo sistema kapitalisti salatzi de eta eztabaida taldik sortzi. Gero manifi etxeko asmu be barakau.

T: Hamendik kanpoa asko berba eitten da iraultza islandesai buruz. Zeuek zelan ikusten dozue?

Disa: Iraultzi? Hamen ezta iraultza handixeirik egon. Krisisaz jentik aurrezkixak galdu zittuzenin urten ben eta inddar handixe sumaten zan, benetan pentsaten zan zeoze ahal zanela ein. Ordura arte gobernun zentro-eskumi euki genun urtitan eta euran politika neoliberalan ondorixuk ikusi zinin, jentik benetan hasarratu zan. Hurrengo hauteskunditan ezkerrak irabazi ban baine jenti nahiko eszeptiko da ezkerra edo eskumi, ze diferentzi dan. On 3 urte gauza asko ahal zinela ein emoten ban baine on eztakiau zein ixan bir dan hurrengoko pausu. Eztakiau zelan jarraittu.

Björk: Ni ondala gitxi New Yorken egon nitxan eta hango jentiai beste energi bat igarten gako, beste ilusinoi bat, benetan sinisten dabe zeozer ahal dabela ein. Hamen nik eztot bardine ikusten.

Disa: Baine kanpokuk pentzaten badabe hamen iraultzi eitten gabizela eta horrek inspiraten batxuz, ba oso ondo erittitten gazku.

T: Oso informazinoi nahasixe dakat krisise ta gero ze pasa zan. Politikon bat kartzela bixaldu ben?

Disa: Geuk be eztakiau. Hamengo komunikabidik eztabe argi berba eitten.

T: Eta benkeruai ixe pasa gakuen?

(barre) Eztou pentzaten…

T: Zeatxik eztabe komunikabidik argi berba eitten? Zeinen eskutan daz?

Disa: Batez be eskumin eskutan. Kasi eztakau komunikabide independienteik. Krisise pasa zanin blog asko sortu zin eta jentik beran eritzixe emoten ban, oso ondo egon zan. Baine on hori be ezta eitten.

Ongo udan Korsikatik ibili gaz, eta hamen bertan ikusi douzen hiru lau gauza:
Militarran basik ixe ciudadela guztitxan daz, da mendixan galdute be base bat ikusi gendun, militarran presentzixi hor da, gexei ezti agertuko bañe hor daz denpora guztin. Ostea polizixak kotxeko azidenti gertaten bagazkun ikusi genduzen bakarrik (normala azidentik egoti, zoru modun aurreatzen zatxuen errebuelta edixan be ta), esazkune atxik ez eidabe ixe etxen, han mafixa/familixak agintzen eidabe. Gerta ixan eide jenti hil da iñok ixe eztabenez esaten, argitxu baik geatzi zein ixan zan.

Turista asko da korsikan. Eta kanpotarrakin nahiku itxixan fami dauke, baine gixon nagusixak be saludateko bi muso emoten diz. Da kaukasiku eztan iñor ezgendun ikusi bertan, bakarrik turistak zin baltz edo txinuk. Ezta txinun dendaik edo kebab-ik. Bertan biharra etxen dabenak udi amaitxutakun frantzire jun bir ixaten eidi, turista gitxi bada eztala bape biharrik egoten da. Turistak gexen bat frantsezak, da hegoaldin italianu asko. Turistak dirutza asko lagaten dabe zona turistikun. Alderdi turistikun eta bertakuk bixi dizen tokixan arteko aldi oso nabarmena da: lujun bixi diz batzuk, pobre bestik.

Trenak diesela diz, gasoilaz dabil, eta autobuse railletatik juti modun de.

Pintadak be leko askotan agertzen diz. Turismuaz lotutako espekulazinoin kontra, FLNCkun IFF (I franchesi fora, frantsesak kanpoa)…

Pasquale Paoli, neure idolo barrixe da, honei monumentu etxi herrixan proposatzen dot. Napolesen ikasixe, familixa oneku, ilustrau bat zan. Corsican independentzixin aldeku, eta Corsica independienteko presidente (1755-1769), frantsesak isli hartu arte. Europako lehenengoko konstituzinoi demokratiku idatziban islintzako. Estankatako lagutan malaria euala, da berak diseña ban drenajik. Lehenengo unibersidadi Corsican sortu ban, exiliata egon zan Inglaterran da reboluziñoi frantseza da gero gobernadore ipini ben islan, ta barriro independentzixi lortzen ahaleginddu zan, baine tropa frantsesak irabazi eiben. Isula Rossa hirixe sortuban genobesai konpetentzixi etxeko, eta gaur egun bertan topa leike berai dedikatako estatua bakarra.

Gaur otzara zabaldu eta sorpresa eder bat hartu dugu. Luis Mariak mezu bat bidali digu, Mexikoren independentzia eguna dela eta:

ONGI ETORRI   “KANDIDO”

TURRUNE ESKERRIK ASKO ETA ZOIXONAK

ZUEKIN EZ GARA APARTE

Hasi gaz jasoten herritxarrak bixaldutako udako kronikak. Zeuk be leku interesgarriren bat ezagutu bazu aurtengo udan, bixaldu zeure kroniki otzara@hotmail.com helbidea. Hau Ibaiek Ipar Katalunia eta Okzitaniatik bixaldu doskune da:

Hego Katalunian behin baino gexauatan egon ixan gaz, baine Iparraldea sekule jun baik geuazen, eta Perpinyá ezautzea jun ginan. Bertan topa gendunak geure Iparraldi akorda eraiskun: folklore eta bandera katalan asko, kalin ixen batzuk bi hizkuntzatan (katalan eta frantses…) baine gero giru oso frantsesa, gauza askotan oso asimilata, hizkuntza aldetik, administrazinoi aldetik… Hau Ipar Kataluniako hiriburu de, eta seguruena herri txikixetan hizkuntzin egoeri-eta bestelaku ixango da.

Handik Okzitania pasa ginan. Hamen be egoeri antzeaku zan, kale batzutan ixenak frantsesez eta okzitanieraz, bandera okzitanuk edonuntzir… baine gero egunerokotasune, administrazinoi… dana frantsesa. Carcassonnen okzitanierazko eskola baten be egon ginan. Bertako gaztik nahiko pesimistak zin, hirixetan okzitanoz berba etxi oso gatxe dala, eta batez be zaharrak erabiltxen dabela. Beste probelma bat da, Okzitania oso handixe dala, eta hizkuntzin eta kulturin egoeri oso desberdine dala leko batetik bestea, eta instituzinoi desberdinetan banatute dazela, eta ezinddabela politika bateratu bat erun.

Toulousse (Tolosa, okzitanieraz) Okzitaniako hiriburu de bertako abertzalintzat. Horretaz gain, exilixo republikano españolan hiriburu be badala esaten dabe. Gerri galdutako euskaldun asko be horraxe hirire jun zin eskapata (natxe gexenak Ipar Euskal Herrixan geatu zin). Oso presente da exilixu Tolosako kalitan eta bixitxa kulturalin.

Gero kostalderutz urreatu ginan. Montpellier, Marsella… hamen hizkuntza Okzitanun egoeri asko aldatzen da leko batetik bestea. Hiri baten kartelak bi hizkuntzatan agertzen diz, beste leko batzutan agertu be eztiz etxen.

Okzitaniako kostaldin errealidade oso nabarmen bat emigrazinoi de. Marsellan, adibidez, populazinoin erdixe baino gexa argeliar jatorriku de. Eta hori igarten da kaleko bixitxan. Marsellako kaleko bixitxik eztauke zerikusirik inguruko beste hiri batzutakuaz. Dendak kalea atata, jenti kalin gox eta gaba…

Polizixin presentzixi be itogarrixe da hamen hirixan. Euskaldunak otxute gaz polizixak ikustea, baine halan da be Marsellaku harrigarrixe da. Ezkina guztixetan daz furgonak, sirenak jo eta jo beti, kontrolak kalitan… Arazuk “konpontzeko” (ezkutateko, hobeto esanda) metodo poliziala dabile hamen… helburu ixe konpontzi baino, etorkinak kontrolata eukitxi dala esango neuke nik. Eta hiritxar gexenak etorkinak dizenez, hiri osu bihurtu dabe susmagarri.

A, ta geuk be laga gendun geure marki Marsellako kalitan:

Eskozi, oso herrialde entzune, baine eztouena asko ezagutzen. Maite Edinburgon egon da egun batzutan, eta bertatik argazki eta inpresinoi batzuk bixaldu doskuz.

Ongo udan, ondarrutar asko ibiliko zaze munduntzir bueltaka. Bixaldu zeuen kronikak eta argazkixak Turrunea, otzara@hotmail.com

Eskozik 300 urte daruz Erresuma Batun, baine mugimendu independentistik gerua eta inddar gexaua dauke. Horretxeatxik, edo horretxei aurre etxeko, azkanengoko hamarkadan parlamento nazional bat euki dau. Baine halan eta be independentismu inddartzen du urtetik urtea.

Eskozin hiru hizkuntza erabiltxen diz: inglesa eta eskozesa (hizkuntza anglo saxoik) eta gaeliko eskozesa ipar mendebaldin. Erakunde publikutan inglesa eta gaeliku ikusi leikez. Dana dala, Edinburgon danak ingles etxen dabe berba.

Eskozi oso abertsa da errekurso aldetik. Petroleu dauke, eta gasa be bai. Danak on dala 30 bat urte deskubriutakuk. Eta horrek asko altza dau bertako ekonomix, eta hortik lortutako diru energixa berriztagarrixetan dabiz inbertiuten. Dana dala, enpresa batzuk hor be badabiz, negozixu ein naxan…

Eta amaitzeko, detaile bat: Edinburgoko kalitan jentik beixeta beatu eta irriparre etxen dotsu pasantin. Egueldi txarrai aurre etxeko ohitxura ederra da, eta eskertzen da!

Garai oso aldakorretan jun de Eñaut Portugalea ikastea, eta pilo bat mobimiento ikusitxuz kalin. Ixan be, bera han eon dan denporan, gauza asko pasa diz Portugalen eta Lisboan: erreskate ekonomiku, presidentin dimisinoi, hauteskundik… 25 de abrilen be bertan gerta zan. Hau iraultzin egune ixaten da, eta desfilik etxen diz, instituzionalak eta aldarrikatzailik be bai.

Argazkixetan ikusten dan modure, Lisboan be benetako demokrazixi eskatzeko akanpadak eitxuez Praça do Rossion.

Hauteskunde giru be ezautu dau, eta kalin gexen ikusten zin kartelak ezkerreko kualizinoinak ei zin: CDU eta Bloco de Esquerda.

Ta herri batzarrak be etxen ei diz Lisboan!

– Ameriketa etorri zazen lehenengoko aldixe da hau?

Ez. Ya hirugarrenin kruzaten dot atlantiku. Lelengoko bidar Mexikoa, 19 urteaz, bigarrena Colombia eta Venezuela, on 3-4 urte, eta ontxe 3.a. Baine oso diferente ongun. Aurrekutan udan jun na, opor sasoin; ongun bixitxea ya, eta aspertu arte ero hamengo fasi amaitxu arte eotea; bueltako abioik marka biharrenin neuk markakot ongun buelti.

– Zeatxik aukeratu zendun Hego Amerika?

Aurretik hamen herrialdin bixitxakuk asko erakarri nitxun, eta, aparte, beti deitxu ixazta atentzinoi; bertako bixitxasunak eta bixi filosofixik. Horrez gain, hizkuntzine be hor da. Herri baten kulturi ezautzeko ordun asko galtzen da ez bazu ulertzen osoki esaten dazena, zeatxik esaten daben holan eta dana. Eta beno, azkenik ero lelengoz, ba latinoamerikan politikoki bixitxen dazen egoeri be oso interesanti bitxantzen gazta. Horrek be ekarri nitxun hona.

– Zelako inpresinoi euki zendun Quitoa aila zinanin? Eta on, sei hilabete gerua?

Hasieraku eskasa. Grise, kutsatu, Europako kutriena hamentxe ikusi neban: dana zentro komertzialak, edifizixo alto asko, publizitati, publizitati, publizitati, argixak, bozina hotsa… Arpei serixuk bebai. Ezeukan aurreko lekukin zerikusirik, burun neukan latinoamerika koloretsuaz. Baine era berin, kale saltzailik mile eta Quito inguratzen daben honek Andik be deitxuzten atentzinoi. Hasieratik Pichinchai beatu eta “horra fijo (de ley) altza binala”. Eta on? Ba on jenti eta biximodu ikusten dot gehixa, hirixe baino. Inguruko jentin planak, eoteko eri, bixitxiai aurre etxeku, ondo pasateku… Espontaneitati, esperantzi etorkizunin, planifikazinoi eza, pazientzixi…

– Zelakuk diz zutzat ekuatoriarrak?

Uau. Esan laike hori ala? Ba eronun morun, bakoitxe beran etxeku. Aparte hori, guztiz desberdinak kostakuk, ero amazoniakuk ero indigenak ero afroekuatorianuk ero sierrakuk (mendixetakuk). Pasadi! Eta ikusten dot reproduziu etxen dala Euskal Herrixan kostakuk atxik esaten dabena hamengo kostatukin: saltzerak, eskandalosak, garbosak, iraixak, sardiñerak… hamen kostakuk atxik esaten dabena han geuatxik esaten dabe (kostakuk) eta gustaten gazta hori. Gauza askok eratxen dabe nortasunin, norberan ixate propixu eta kulturik, lanbidik, herrixak, lagunartik…

– Zeindde emakume ekuatorarran egoeri?

Ba munduko beste leko guztixetan morun, bigarren mailako herritxarrana eta erdi subjetune. Noski, diskriminazinoik ez diz banaka etorten, eta hamen be pobrezixi ero etnixik gurutzatute da guztiz. Holan ba emakume indigena, afroekuatoriar, nekazari edo hiritar pobrin egoeri asko asko asko okertzen da. Eta beno, gero ni fijaten nazena da, bai maskulinitati eta bai feminitatik oinarri komune eduki arren kultura ezberdinetan, leko bakoitxin ezberdin materializaten dizela. Ordun hasiera baten, hamengo indarkeixa kasuk ikustezu, 3 emakumetik 1ek jasaten dabena, eta datu bortitzak diz. Oiun popi ipintxeko lakoixik! Matxismu ageri agerixan. Baine hamengo gixonakin konparatezu ostea euskal kulturan akulturalizatako gixonak, eta konturatzen za hor Europa lehen mailako horren baitan, eta batez be gixon ixatin barrun, arlo emozionala zelan dan anputata. Ordun, ba bai, hamengo biolentzixa fisiku oso gogorra da, baine albun dakazunak zure sentsazinoik ez ulertzi eta adierazi nahi dotzazun bakoitxin mutu geatzik (hor pasaten dan latxeik) be eragin handixe akar ongizatin.

– Rafael Correa presidentzixa aila danetik Ekuador eraldaketa prozesu baten sartute dala emoten dau. Zer da zuk, kanpotar modure, ikusten dozune?

Temazu! 2 berbatan esateko, “Hiritargoaren Iraultza” deitu dan hau aldaketi politx demasa teorixan, eta marko juridiko-legalin emon dizen eraldaketak benetan eraldatzailik (konstituzinoi eta batez be Buen Vivir plana). On, hori zelan dazen bideratzen eta bera Correagan konfixantza gutxi nik neuk. Autoritaixu eta bertikala ikusten dot eraldaketi eta hortik ezta aiateik Buen Vivir-eko helburuta; multikulturalitati, bardintasune… Biximodu ezberdinan arteko uztarketa berdinkidi azken baten ezin leike inposaketiaz eraiki.

– Gabonetan erreforma prozesun buru belarri dan Kuban ixan zinan, zer da han topa dozune?

Buaaa, paraiso bat beran inperfekzinoi guztikin. 10 egun egonda e. Egixe esan Kuban bixitxi alde batetik gaitxe ixan birde. Eguneroko tramitik eta burokrazixik jan etxen zatxu. Baine bestalde, leku oso ederra. Euran kulturiatxik asko (musiki, dantzi, solturi, alaitxasune) baine batez be momentun bixi dizelako. Sistema soziekonomikuk emotetzen bermik (ziurtasune ez gakoela ez jatekoik ez etxeik faltako), lenengoko kezka eta beharrizanak beteta akazu eta beraz ez dozu pentsa bir bixar zelan ein jateko, ero ez dakazu zetan inglesa, frantsesa eta txino danak batea ikasten eon biharrik merkatun leku etxeko… gogu barakazu ikasteko eta horrek goguaz bixitxea eruten zatxu.

– Zerrek deittutsu atentzinoi gexen Kuban?

Ba pilo bat gauzak. Alde batetik, ez eoti kalin jenti botata, ixe ez dakarrena, eskatzen eta gosik hiltxen. Hori pasadi re! Gauza handixe, batez be Quito moruko hiri batetik aiaten zazenin. Eta holan gauza berezixena iruditxu gaztana Kubatik de espazixo pribau eta publikun arteko banaketi eztala handixe. Kalik ez diz komertzio gunik, ez daz argiz, publizitate eta dendakin beteta. Kali kali de, egoteko leko bat, handik hona ibiltxeko, jentiaz harremantzeko. Ordun etxin luzapena morun de, eta ateik itxitxen ez daben etxik, kalin luzapena. Han ikustezu atik parez pare iraitxe eta barrun familixi, eta hurreatu dan erozein, erozein unetan dantzan eta berriketan. Eta ostea kalin han ikustezu etxeko zapatilla ero rulukin ero makillaten. Kali ezta eskaparati eta manikixan pasealeku.

Madrilera ikastera joandako ondarrutar bat da Yerai, eta egun hauetan hiri horretako Puerta del Soleko protestak bertatik bertara jarraitzen ari da berriketan.info orrialdean.

Hemen duzue bere kronika: http://berriketan.info/yerai/activity/

Argazkiak: Berriketan.info | Yerai Diaz

Turrunak atal barri bat sortu dau. Mundun zir ibili dizen edo dabizen Ondarrutarrak munduko barrixak ekarrikoskuz: askapen nazionaleko mugimenduk, burruka sozial eta ekologistak, emakumin errealidadi, mugimendu sozialak… eta beste pilo bat gauza. Arkaitzeaz hasiko ga, hauxe ixan da beran esperientzixi Txilen.

2010eko udazkenin Txilen zir ibili nitxan, hango errealidadi ezautzen. Hiriburun hasi, maputxin lurreta pasa, eta Patagonian amatxu neban.

Santiago munduko beste hiri asko lakoxi de. Niri eztostan ixe berezirik aporta. Dana dala, ikusten zan mobimiento bixkat baeuala. Eta mobimientun kontrako mobimientu be bai. Ikusi bestelan zelako tanketak agertzen zin 100 pertsonako manifa baten aurrin.

Gero maputxik ezautu nitxuzen. Maputxik Txileko hirixetan be bixi diz, baine ni euran herrixeta be jun nitxan. Harrittu nitxan, maputxin lurraldin sartu, eta euskaldune nitxala esan orduko danak elkaratasune trasmitiutestenla. Justo orduntxe, preso politiko maputxik gose greba gogor baten euazen sartute, euran kontrako lege antiterroristi onartu nahi belako (dana da terrorismu).

Maputxin burruki euran lurrak eta kulturi berreskuratzeko burruki de. Eta euran aurkari handixenak, estatuaz aparte, multinazional handixak zin: euran lurrak eta baliabidik ostu nahitxuezelako. On dala gitxi, polizixa batek maputxe bat hil ban, leputik tiro emonda.

Gero Patagoniarutz jun nitxan. Harrittu nitxan, ze hamenguk be ezin sentiuten Txilenuk. Kriston parajik eta kriston parke naturalak ikusi nitxuzen. Baine zoritxarrez hamen ingurutan be multinazionalan hatzaparrak aila naxan dabiz, eta bertako erreka nausixetan hidropresak nahitxuez ipini, bertako energixi, Txile guzti zeharkatute, iparraldeko meategixeta eruteko (on dala gitxi istripu bateatxik hain ezaunak ein zin meategixak). Eta horrek multinazionalak ez diz oso apartekuk: Endesa, geure Iberdrola, Acciona…